Czy zastanawiałeś się kiedyś nad tym, czy twoja osobowość jest dobra czy zła? Każdy z nas ma pewien zestaw cech, w skład którego wchodzą te, które u siebie lubimy oraz takie, które chcielibyśmy zmienić. Powszechnie uważa się, że cechy podzielić można na te pozytywne i negatywne. Ale czy w rzeczywistości tak jest? Za chwilę poznasz odpowiedź.
Co składa się na osobowość?
Psychologowie wyróżnili pięć głównych cech osobowości, które potocznie nazywane są Wielką Piątką. Teoria pięcioczynnikowa to najbardziej rzetelna i sprawdzona teoria cech osobowości. O początkach i założeniach Wielkiej Piątki możesz przeczytać tutaj. Przyjmuje ona, że osobowość człowieka składa się z pięciu wymiarów:
- People (Ludzie) – nasza postawa względem innych
- Experiences (Doświadczenia) – otwartość na różnego rodzaju doświadczenia
- Responsibilities (Obowiązki) – nastawienie do obowiązków
- Stimulators (Stymulatory) – zapotrzebowanie na stymulację
- Obstacles (Trudności) – sposób reagowania na trudne sytuacje i emocje
Jednak, co ważne, każdy z tych wymiarów nie jest ani dobry, ani zły. Nie ma także złych i dobrych wyników, lub dobrej i złej osobowości. Oczywiście istnieją cechy, które powszechnie uznawane są za wady. Istnieją także takie, których ty możesz w sobie nie akceptować. Wszystkie jednak mają zarówno swoje mocne, jak i słabe strony.
Nasza osobowość w pewnej mierze wynika z naszego temperamentu. Temperament ułatwia nam na przykład regulowanie ilości bodźców. Dla przykładu to, że jesteś introwertykiem może mieć podłoże w tym, ile bodźców jesteś w stanie przetwarzać. Twoja osobowość niejako chroni cię przed przebodźcowaniem, czyli ich nadmiernym wpływem. Przykładem może być hałas, nadmierna ekspozycja na niewłaściwe oświetlenie czy zmiany rytmu dobowego. To, czy dany bodziec zostanie odebrany przez organizm jako nadmiarowy zależy właśnie od naszych indywidualnych cech.
Jak zmienić wady w zalety?
Chociaż każdy z nas by chciał – nikt nie jest idealny. Różnimy się od siebie, składamy się z mieszanki wielu cech. Mamy swoje zalety oraz wady, a także temperament czy umiejętności. Jak więc zmienić nasze “niedoskonałości” w idealne im odpowiedniki? Czy jest to w ogóle możliwe?
Sytuacja i interpretacja
Tak naprawdę wszystko zależy od interpretacji. Pojęcie wad oraz zalet jest bardzo subiektywne. Cecha, która wydaje nam się kłopotliwa lub negatywna, w określonych sytuacjach będzie naszą mocną stroną. Dla przykładu, jeżeli jesteś osobą, która łatwo wpada w gniew, niektóre sytuacje stresowe mogą szybko wyprowadzać cię z równowagi, ale z drugiej strony gniew ułatwia ci bronienie swoich granic. Wartościowanie cech zależy przede wszystkim od sytuacji, w jakich się pojawiają. Możemy je modyfikować w mniejszym lub większym stopniu w ciągu naszego życia. Zanim się jednak zabierzemy za generalne przemeblowanie naszej osobowości, spróbujmy spojrzeć na pojęcie wad i zalet od strony konkretnych okoliczności.
Nie ma tylko dobrych i wyłącznie złych cech. To, że odkładasz rzeczy do zrobienia na później być może sprawia ci problem w organizowaniu swojego dnia i skupieniu się na obowiązkach, ale dzięki temu możesz zbierać świetne pomysły i czekać, aby “ułożyły się same”. To może wzmocnić Twoją kreatywność, bo wybrane przez ciebie sposoby rozwiązania danego zadania mogą być niekonwencjonalne i cechować się oryginalnością. Czy wiesz, że słynna przemowa Luthera Kinga (“I have a Dream”) powstała właśnie w ostatniej chwili?
Zależy, kto ocenia
Tak naprawdę to, czy dana cecha będzie uznawana za wadę zależy od tego, jaka jest osoba, z którą się zadajemy. W końcu lubimy ludzi podobnych do nas. Dla przykładu osoby ekstrawertyczne mogą być dla introwertyków czasami denerwujące. Analogicznie, sposób bycia introwertyka może być nieznośny dla ekstrawertyka. Podobnie osoby otwarte na nowe doświadczenia nie będą raczej czerpały aż takiej przyjemności ze spędzania czasu z domatorami jak z innymi ludźmi lubiącymi doświadczać nowych rzeczy.
Jak widzisz, niektórzy mogą lubić w tobie to, że jesteś gadatliwy lub drobiazgowy, a inni mogą wręcz tego nie akceptować. Wszystko zależy od naszych relacji z drugą osobą oraz od tego, jaka ta osoba jest – czy mamy z nią więcej cech wspólnych, czy wręcz przeciwnie.
Każdy z nas ma swoje predyspozycje do wykonywania różnego rodzaju pracy, zadań czy posiadania pewnych zachowań. To, że jesteś drobiazgowy być może irytuje twoich znajomych, ale za to może być bardzo cenione w twojej pracy zawodowej. Dlatego coś takiego jak “dobre” i “złe” cechy osobowości nie istnieją samoistnie, a są wynikiem interpretacji drugiego człowieka lub sytuacji, w jakiej się znaleźliśmy.
Ani wady ani zalety
Po wpisaniu w przeglądarkę frazy “lista wad i zalet” ukaże nam się alfabetyczny spis cech uznawanych powszechnie za pozytywne i negatywne. Z pewnością my sami bylibyśmy w stanie bez większego problemu określić, czy dana cecha wzbudza w nas zaufanie do jej posiadacza, czy wręcz przeciwnie.
Jednak aby dana cecha mogła przez nas zostać określona np. jako negatywna, potrzebujemy kontekstu, w jakim się ona pojawia. Istnieje wiele takich, które na starcie zostaną przez nas uznane za wady. Podobnie będzie z zaletami. Jednak czy pojęcie wad i zalet jest zero – jedynkowe? Zdecydowanie nie.
Nie ma wyłącznie dobrych i złych wymiarów danej cechy. Te, które powszechnie uznawane są za dobre, mogą przynosić też trudności.
Na przykład zaufanie do innych może skutkować tym, że obdarujemy nim nie tę osobę, co trzeba i zostaniemy oszukani. Łatwo w ten sposób nas zmylić, okłamać, wprowadzić niechciany konflikt.
Podobnie jest z ugodowością, która może przerodzić się w istne wchodzenie nam na głowę, bo w końcu “stronimy od konfliktów”. Może się zdarzyć również tak, że nadmierna ugodowość będzie czynnikiem zapalnym do kłótni – nasz rozmówca uzna, że nie potrafimy dyskutować lub nie posiadamy własnego zdania.
Spójrzmy też na natężenie odczuwania pozytywnych emocji. W zależności od tego, przy kim w taki i w jakiej sytuacji je okażemy, może zostać różnie odebrane. Są momenty, w których nie możemy pozwolić sobie na śmiech czy lawinę słów. Nie zawsze także powinniśmy zachowywać się głośno, skupiając całą uwagę na sobie. Może się okazać, że coś, co w naszym odczuciu jest naszą mocną stroną, zaletą i czymś pozytywnym, dla drugiej osoby (rozmówcy, szefa, osoby rekrutującej) będzie wręcz nie do zniesienia.
A co z wadami?
Podobna sytuacja ma miejsce kiedy mowa o naszych wadach. O czymś nacechowanym negatywnie, czymś, czego każdy z nas najchętniej chciałby się pozbyć. Jednak pomyślmy przez chwilę, czy rzeczywiście powinniśmy próbować zmieniać lub minimalizować swoje wady? Co, jeśli uratowała ci ona kiedyś życie, lub odciągnęła od podjęcia niebezpiecznej decyzji?
Lękliwość lub wybuchowość określane są jako wady. W niektórych okolicznościach prawdopodobnie właśnie tak jest. Wzmożony gniew w nieodpowiednich sytuacjach może przynosić nam pewne trudności, jednak jest to często reakcja na bodźce, które nie są dla nas przyjemne. Mimo wszystko posiada to swoje dobre strony – może sprawiać, że łatwiej jest nam bronić swoich granic. Podobnie jest z lękliwością – informuje ona nas o tym, że grozi nam niebezpieczeństwo.To sygnał dla nas, że coś jest nie tak. Pozwala ona nam wyobrazić sobie zagrożenia, a więc i się przed nimi zabezpieczyć. Dzięki temu nie podejmujemy decyzji zbyt pochopnie licząc, że “wszystko się uda”.
A co z uporem? Często mówi się “uparty jak osioł”, co raczej nie jest komplementem. Za to na upór w dążeniu do celu patrzymy znacznie przychylniej – w końcu dzięki niemu mamy możliwość osiągnięcia sukcesu.
Jak widzisz pojęcie wad i zalet nie jest czarno – białe. Istnieje wiele cech, które uznajemy za negatywne, jednak są pewne okoliczności, w których mogą nam one dać poczucie bezpieczeństwa lub umożliwić odpowiednią reakcję.
Czy można zmienić osobowość?
O tym, czy i jak można zmienić osobowość pisaliśmy tutaj. Najlepszym sposobem na zmianę swoich wad w zalety jest przede wszystkim akceptacja i szukanie możliwości, kiedy możemy wykorzystać cechy, które na pierwszy rzut oka są dla nas problematyczne i przekuć je w coś dobrego.
Praca nad sobą to udoskonalanie konkretnych zachowań i wzmacnianie pewnych strategii działania.
Dla przykładu, jeżeli jesteś osobą, która ma w sobie dużo pesymizmu możesz wypracować zmianę sposobu myślenia oraz nastawienia. Może się okazać, że widzenie wszystkiego w ciemnych barwach nie jest jedynym rozwiązaniem. Wymaga to oczywiście wytrwałej pracy nad wprowadzeniem takiej zmiany i jej ciągłego utrwalania.
Jednak nasze myślenie i nastawienie nie są jedynymi rzeczami, nad jakimi możemy pracować. Również nasze zachowanie jest materiałem, który możemy modyfikować względem swoich potrzeb. Dla przykładu, jeżeli jesteś osobą, której doskwiera rutyna, czasami tak małe rzeczy jak zmiana drogi do pracy mogą zmienić nasz dzień.
Pamiętaj jednak, że najważniejszy krok to akceptacja. Jak widzisz, nie ma cech zero – jedynkowych. Nie ma również czegoś takiego jak zła i dobra osobowość. Zanim postanowisz wprowadzić w niej pewne zmiany, warto się zastanowić – czy właściwie należy coś zmieniać? Nasz zestaw cech to nasza unikatowość, która objawia się w najróżniejszych sytuacjach społecznych. Ocena tego, czy dana cecha osobowości jest wadą lub zaletą w głównej mierze zależy od:
- sytuacji, w jakiej się znaleźliśmy
- jej kontekstu
- ludzi, którzy nas oceniają (tych mniej lub bardziej podobnych do nas)
Czasami okazuje się, że akceptacja danej cechy jest prostsza niż jej całkowita zmiana lub eliminowanie jej z naszego zachowania. Bo to, z jakich części jesteśmy zbudowani, tworzy unikatową i niepowtarzalną całość.
Autorstwo: Magda Pardo, pod redakcją psychologów Patrycji Borowskiej i Daniela Rydla