Prokrastynacja – plusy i minusy oraz zapobieganie

“Jutro, jutro, byle nie dzisiaj, mówią tak wszyscy leniwi ludzie.” – głosi pewne przysłowie niemieckie. Powszechnie twierdzi się, że osoby, które odkładają zadania na ostatnią chwilę są leniwe, pozbawione celu albo depresyjne. Okazuje się to zupełnie błędnym przekonaniem, bo dzięki licznym badaniom naukowym wiemy już, że zwlekanie jest często występującym i złożonym zjawiskiem. Co na ten temat mówi więc nauka?

Czym jest prokrastynacja?

Prokrastynacja – w dosłownym znaczeniu „odkładanie na jutro”, inaczej „zwlekanie” lub „odkładanie na później”. Szerzej jest ona definiowana jako odkładanie wykonania jakiejś czynności na później, mimo świadomości, że może się to wiązać z gorszym efektem i innymi konsekwencjami. Jest także działaniem dobrowolnym. Oto przykład prokrastynacji wzięty z życia codziennego:

Pierwszy dzień: “W pracy ustalono, że muszę oddać pewien ważny projekt za miesiąc. Tyle czasu! Zupełnie nie ma się czym przejmować w tym momencie, nareszcie znajdę trochę czasu na przeglądanie ofert nowych samochodów. “

Dwa tygodnie przed deadlinem: “Na pewno niebawem się za to zabiorę. “

Tydzień przed deadlinem: “Przecież jeszcze czas się nie skończył, dam sobie radę.”

Dwa dni przed deadlinem: “Panikuję, projekt jest trudny, nie uda mi się go zrobić, oddam chociaż jakąś część.”

Deadline: “Oddaję projekt, szef jest zły, mogę zapomnieć o awansie, oby nie było poważniejszych konsekwencji.”

Z badań wynika, że prokrastynacja dotyczy około 15 – 20% populacji amerykańskiej. Osoby odkładające zadania na ostatnią chwilę często odczuwają dyskomfort, chciałyby zmienić sposób swojego działania, ale nie potrafią. Tak naprawdę, aby móc poradzić sobie z tą zgubną tendencją należy najpierw dobrze ją poznać. Okazuje się, że powodów zwlekania jest wiele i nie wszystkie z nich wiążą się z negatywnymi skutkami.

Rodzaje prokrastynacji

Tendencja do zwlekania jest dość częstym zjawiskiem w naszym otoczeniu. Może nawet sam(a) przejawiasz tę skłonność? Dla niektórych prokrastynacja jest dużym problemem, inni nie wyobrażają sobie jak mogliby bez niej dobrze funkcjonować. Czy to oznacza, że istnieją różne sposoby odkładania rzeczy na później?

Ferrari opisał jedne z najbardziej znanych rodzajów prokrastynacji:

• Unikowa – jest odkładaniem czynności w celu ochrony poczucia własnej wartości albo z powodu lęku przed porażką. W razie niepowodzenia osoby takie mogą usprawiedliwić się niewystarczającą ilością czasu dla osiągnięcia dobrego rezultatu, a nie brakiem umiejętności własnych. „Bez problemu poradziłbym sobie z tym zadaniem, gdybym tylko miał więcej czasu.”
• Związana z pobudzeniem – w tym przypadku prokrastynacja działa zupełnie inaczej, ponieważ mała ilość czasu na wykonanie zadania dostarcza odpowiedniego dreszczyku emocji, motywuje i pomaga w efektywnym działaniu. Nie oznacza to, że wykonane zadanie będzie zawsze dobre, bo mimo wszystko czasu może być po prostu za mało, aby je zrealizować. Ten rodzaj prokrastynacji może być związany z poszukiwaniem doznań.
• Decyzyjna – jest to odkładanie w czasie podjęcia nawet mniej znaczących i drobnych decyzji, mimo posiadania wystarczającej ilości informacji, która jest do tego potrzebna. “Wiem, że muszę zdecydować, jednak nie potrafię wybrać co jest najbardziej satysfakcjonujące i zajmuję się czymś innym.”

Jasna strona odkładania zadań na później

Wiedza o prokrastynacji, jej podłożu i różnych rodzajach może pomóc nam lub naszemu otoczeniu zrozumieć tę tendencję oraz ustalić, w jaki sposób możemy się z nią uporać. Spójrzmy na prokrastynację także z innej strony. Chociaż posiada ona liczne wady, to zawiera w sobie kilka czynników, które mogą niejednokrotnie pomóc w działaniu:

• większa ilość kreatywnych pomysłów – dzięki temu, iż osoby prokrastynujące później zabierają się za zadanie, mogą myśleć w sposób bardziej kreatywny, innowacyjny i niestandardowy, tworzyć więcej oryginalnych pomysłów, jak i rozwiązań problemów; często prokrastynacja daje im czas na rozważenie różnych opcji zanim zabiorą się do działania – nie realizują pierwszego pomysłu, jaki przyjdzie im do głowy, a szukają lepszych koncepcji
• więcej czasu dla siebie – swoich przyjemności, czy też innych życiowych zadań przed wykonaniem zadania
• mniejsza ilość stresu – osoby odkładające czynności w czasie mogą mniej uskarżać się na stres i dolegliwości z nim związane, w porównaniu do osób pilnie wykonujących zadanie, kiedy deadline jest jeszcze daleko
• efektywność w wykonaniu zadania w krótszym czasie – w przypadku osób lubiących pracować pod presją czasu, jest możliwość wykonania zadania równie efektywnie w krótszym czasie

Zatem jak widać prokrastynacja niejedno ma imię. Jednakże z reguły większość badań jednoznacznie stwierdza, że jej koszty przeważają nad zyskami, ponieważ zyski są tutaj raczej krótkoterminowe. Ale czy to ma aż tak wielkie znaczenie? Czy jestem w stanie zwalczyć prokrastynację na dobre? Czy może zwlekanie jest cechą mojej osobowości?

Prokrastynacja a osobowość

O poziomie swojej prokrastynacji dowiesz się z raportu PERSO.IN®. Umożliwia on określenie w jakim stopniu jesteśmy skłonni do samodyscypliny w zakresie ważnych zadań do wykonania. Jedna ze składowych skali Responsibilities – Obowiązki (dokładniej Prokrastynacja – Samodyscyplina) pokazuje, czy masz skłonności do odkładania czynności na ostatnią chwilę (wynik ), czy też wykonujesz pracę od razu, bez czekania (wynik ). 

Ale czy można zwlekanie nazywać cechą osobowości? Profesor Richard D. Arvey wraz z współpracownikami przeprowadzili badanie wśród 118 bliźniaków jednojajowych oraz 93 bliźniaków dwujajowych, aby móc określić w jakim stopniu będą one skłonne do prokrastynacji. W badaniu tym okazało się, że w 22% zależy to od czynników genetycznych, a więc wydaje się możliwym istnienie biologicznego i genetycznego podłoża zwlekania.

W innym badaniu przeprowadzonym na przełomie wielu lat zgromadzono 281 uczestników, którzy co rok wypełniali Doroczny Inwentarz Zwlekania. Po dziesięciu latach przerwy, uzyskany wynik utrzymywania się tendencji do prokrastynacji był na tyle wysoki, że potwierdził, iż prokrastynacja jest zasadniczo niezmienna w czasie i niezależna od sytuacji, dlatego można nazywać ją cechą osobowości.

Możliwości zapobiegania prokrastynacji

Przy próbie walki ze zwlekaniem warto wypróbować różne metody działania i ocenić które z nich najbardziej nam pomagają. Oto kilka przykładów:

1. Zmiany w zachowaniu – ograniczenie w środowisku rzeczy, które mogą nas rozpraszać, wdrożenie indywidualnych treningów rozpoczynania działania, planowanie zadań, wyznaczanie sobie harmonogramu.
2. Zmiany we własnych przekonaniach – próba rozwijania poczucia własnej skuteczności, przemyślenie na ile odwlekanie jest dla mnie dobre i skuteczne.
3. Siła woli i samoregulacja emocji – oddziaływanie na własne stany emocjonalne, ćwiczenie różnych strategii wpływania na wytrwałość, myślenie zgodne z celem.
4. Kontrola w zarządzaniu poziomem energii/zmęczenia – odpowiednia ilość snu, ćwiczenia fizyczne. Rozłożenie energii na zadania.
5. Terapia – praca nad własnymi emocjami oraz mobilizacja do wykonania zadań.

Badania wskazują, że prokrastynację należy zaliczyć do cech osobowości, ponieważ jest względnie stała w czasie (o tym, czy można zmienić swoją osobowość dowiesz się tutaj). Mimo, iż wielu osobom kojarzy się ona negatywnie, posiada kilka pozytywnych aspektów. Aby wykorzystać ją produktywnie należy na początku uświadomić sobie, czy również występuje u nas. Dzięki PERSO.IN® uzyskamy informację na temat tego, czy mamy tendencję do odkładania w czasie, a także dowiemy się więcej o innych naszych cechach.

Bibliografia:

1. Chun Chu, A. H., & Choi, J. N. (2005). Rethinking procrastination: Positive effects of” active” procrastination behavior on attitudes and performance. The Journal of social psychology, 145(3), 245-264.
2. Jaworska-Gruszczyńska, I. A. (2016). Prokrastynacja-struktura konstruktu a stosowane skale pomiarowe. Testy psychologiczne w praktyce i badaniach, (1).
3. Milgram, N., & Tenne, R. (2000). Personality correlates of decisional and task avoidant procrastination. European journal of Personality, 14(2), 141-156.
4. Orellana-Damacela, L. E., Tindale, R. S., & Suárez-Balcázar, Y. (2000). Decisional and behavioral procrastination: How they relate to self-discrepancies. Journal of Social Behavior and Personality, 15.
5. Osowiecka, M. Prokrastynacja jako problem dydaktyczny i behawioralny. Wyzwanie w pracy pedagoga i psychologa. Rada naukowa/Scientific Board, 39.
6. Steel, P. (2010). Arousal, avoidant and decisional procrastinators: Do they exist?. Personality and Individual Differences, 48(8), 926-934.
7. Znajmiecka-Sikora, M., & Łysio, A. (2016). Prokrastynacja akademicka-uwarunkowania osobowe i rodzinne. e-mentor, (4 (66)), 26-32.
8. https://www.youtube.com/watch?v=fxbCHn6gE3U
9. Tice, D. M., & Baumeister, R. F. (2018). Longitudinal study of procrastination, performance, stress, and health: The costs and benefits of dawdling. In Self-Regulation and Self-Control (pp. 299-309).

Autorstwo: Anna Abram, Julia Porszke, pod redakcją psychologów Patrycji Borowskiej i Daniela Rydla