Cechy charakteru

Każdy z nas jest inny i w pewnym sensie wyjątkowy, jednak nazw cech charakteru jest stosunkowo niewiele. Psychologowie na podstawie badań stwierdzili, że opisując siebie lub innych używamy od 50 do 120 określeń. Czy więc każdy ma unikalny charakter? Czym są cechy charakteru? Które z nich są uważane za pozytywne, a które za negatywne? Czy można je zmienić? Jakie znaczenie mają w życiu prywatnym i pracy? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz poniżej.

Co to jest charakter – definicja

Charakter określa nasz stosunek do innych ludzi, pracy, dóbr materialnych i do samego siebie.  Cechy charakteru związane są z przekonaniami moralnymi i służą wartościowaniu zachowania drugiej osoby (mówi się przykładowo o szlachetnym charakterze lub o tym, że ktoś nie ma charakteru). Właśnie ze względu na owe konotacje, czyli dodatkowe treści, ten termin jest rzadko używany we współczesnej psychologii naukowej.

Na charakter składają się określone cechy, które kształtowane są przez wychowanie, środowisko społeczno-kulturowe, doznania, przeżycia i odziedziczone geny. Są to cechy, które mają znaczenie dla środowiska – takie, które w życiu społecznym są czymś pożądanym albo szkodliwym. Co więcej, są względnie stałe, jednak mamy na nie więcej wpływu niż np. na naszą osobowość. O tym jaka jest różnica między cechami charakteru, cechami osobowości oraz temperamentem pisaliśmy już bardziej szczegółowo tutaj.

Przewidywanie zachowań dzięki cechom charakteru

Znajomość cech nie tylko umożliwia nam lepsze poznanie samych siebie lub kogoś innego. Pozwala również przewidywać zachowania. Gdy wiemy, że ktoś jest cierpliwy, to spodziewamy się, że oczekiwanie na opóźniony pociąg nie spowoduje wybuchu złości czy irytacji. Przypuszczamy także, że taka osoba dobrze sprawdzi się w roli opiekuna dziecka, które potrzebuje dużo uwagi, lubi postawić na swoim i tryska energią.

Z takimi przewidywaniami warto być jednak ostrożnym. Badania pokazują, że związek między cechami i zachowaniami, które zdawałoby się powinny z nich wynikać jest niewielki, podobnie jak niewielki jest związek między różnymi zachowaniami mającymi reprezentować tę samą cechę. Przykładowo, zarówno niepościelone łóżko, jak i zagracone biurko są uważane za wskaźniki bałaganiarstwa, ale ani jedno, ani drugie zachowanie nie muszą o owej cesze świadczyć. Nie muszą również występować u danej osoby jednocześnie (ktoś może zawsze ścielić łóżko, ale jego biurko może być pełne przedmiotów). Ta niejednoznaczność jest efektem tego, że na pojedyncze zachowania bardzo duży wpływ ma szereg różnych czynników, takich jak: kontekst sytuacyjny, nasz aktualny nastrój, przeszłe doświadczenia, poglądy, inne cechy charakteru i tym podobne.

Dobre czy złe cechy charakteru?

Cechy charakteru są określane poprzez wskazanie na ich społeczny, moralny osąd. Często określane są jako pozytywne i negatywne. Zastanówmy się zatem jakie cechy możemy przypisać do każdej z tych grup – poniżej znajdziesz przykładową listę.

Pozytywne cechy charakteru

Przyjmuje się, że pozytywne cechy charakteru to te, które umożliwiają budowanie wartościowych relacji z innymi ludźmi, samym sobą oraz udane funkcjonowanie w życiu. Zalicza się do nich na przykład: 

• systematyczność, 
• energiczność, 
• rozsądność, 
• zdecydowanie, 
• nieugiętość, 
• śmiałość, 
• szczerość,
• wyrozumiałość, 
• delikatność, 
• łatwość samokontroli, 
• zahartowanie, 
• wiara w siebie.

Negatywne cechy charakteru

Za negatywne cechy charakteru są uznawane te, które utrudniają codzienne funkcjonowanie, współżycie z innymi w dobrych relacjach oraz powodują nasze złe samopoczucie. Będą to między innymi: 

• maruderstwo, 
• niezdecydowanie, 
• tchórzostwo, 
• niekonsekwencja, 
• obojętność, 
• oschłość, 
• wstydliwość, 
• grubiańskość, 
• niepewność siebie, 
• trudność samokontroli,
• roztkliwianie się nad sobą.

Czy jednak faktycznie możemy z taką łatwością klasyfikować cechy charakteru jako pozytywne i negatywne? Psycholodzy są zgodni, że… nie do końca. A to dlatego, że ocena charakteru jest w dużej mierze subiektywna. Inną opinię na ten temat będzie mieć nasz przyjaciel, inną szef, a jeszcze inną nasz partner. Te osoby będą z nami przebywać w różnych sytuacjach i każda będzie miała wobec nas odmienne oczekiwania, zatem ich ocena może być również odmienna.

Ponadto, te same cechy w różnych środowiskach są traktowane jako pożądane lub niepożądane. Wyobraźmy sobie Hanię, która jest niezależną i śmiałą osobą. Prawdopodobnie Hania świetnie sprawdzi się jako freelancerka i przez swoich klientów będzie uznawana za otwartą i samodzielną osobę. Natomiast gdyby zdecydowała się na pracę w służbach mundurowych prawdopodobnie ciężko by jej było się przystosować, a przełożeni mogliby myśleć o niej jako o nieposłusznej i bezczelnej.

Warto pamiętać, że większość cech charakteru jest dla nas korzystna jeżeli występuje w pewnym konkretnym natężeniu. Dobrym przykładem będzie kontinuum cech wywyższanie się – lizusostwo. Zachowania wynikające z żadnej z tych skrajności nie będą dla nas korzystne, bo zarówno zbytnie płaszczenie się przed innymi jak i przechwalanie nie są akceptowane społecznie. Najkorzystniej dla nas będzie starać się zachować równowagę i traktować siebie i innych na równi.

Czy i jak zmienić cechy charakteru?

W odniesieniu do charakteru do dzisiaj w wielu umysłach dominuje pogląd, że jest on wrodzonym składnikiem naszej psychiki. Jest to niesłuszne podejście, które wynika prawdopodobnie z faktu, iż niektórzy z nas zbyt silnie wiążą charakter z temperamentem, a przez to z biologicznymi czynnikami. Nie ulega wątpliwości, że temperament może wpływać na nasz charakter i jego kształtowanie, ale nie determinuje go.

Jak pisze polski psycholog, Włodzimierz Szewczuk, charakter powstaje i kształtuje się w toku naszego życia. Tak jak w przypadku kształcenia zdolności i tutaj ćwiczenie rodzi mistrzów. Którąkolwiek cechę charakteru weźmiemy pod uwagę stwierdzimy jej zależność od warunków życia, oddziaływania wychowawczego oraz od pracy człowieka nad sobą. 

Wypracowanie nowych sposobów postępowania jest możliwe poprzez ich ćwiczenie i powtarzanie. Przede wszystkim warto zacząć od ustalenia co chcemy zmienić. Możemy trenować:

• samodzielnie, w domu, np. zgłębiając wiedzę o interesujących nas cechach (przykładowo czytając o asertywności)
• na warsztatach, kursach
• podczas psychoterapii, gdzie specjaliści podpowiedzą nam jak wdrożyć w życie pożądane przez nas zmiany,
• w sytuacjach społecznych (zachowując się inaczej niż dotychczas),
• przyjmując informacje zwrotne o sobie od otoczenia .

Praca nad sobą będzie wymaga wytrwałości, ale modyfikacja naszych tendencji jest możliwa. 

Cechy charakteru w rekrutacji do pracy

Bardzo często osoby starające się o pracę wpisują swoje cechy charakteru w CV. Według specjalistów kluczem do sukcesu jest dopasowanie do danego stanowiska pracy. Możesz mieć wiele wyjątkowych, przydatnych i pozytywnych cech charakteru, jednak dla pracodawcy nie będą one miały dużego znaczenia, jeśli nie są związane ze stanowiskiem, o które się ubiegasz.O swoich cechach charakteru warto mówić dobrze, ale jeszcze ważniejsze jest to, żeby mówić szczerze. Kłamstwo w tym temacie ma bardzo krótkie nogi, gdyż coraz częściej podczas rekrutacji możemy spotkać się z zadaniami i kwestionariuszami mającymi sprawdzić m.in. nasze cechy. Poza tym, nawet jeżeli taki test nas ominie i dostaniemy pracę, praktyka szybko zweryfikuje to, jacy jesteśmy. Zatem zamiast na siłę próbować się dopasować do stanowiska lepiej poszukajmy pracy dopasowanej do nas.

Czy jesteś człowiekiem z charakterem?

Oczywiście, że tak! Każdy z nas jest „jakiś” i ma swoje mocne strony. Zwłaszcza jeżeli wydaje nam się, że jest inaczej powinniśmy zainwestować czas i wysiłek w lepsze poznanie samego siebie. Jak już zostało wspomniane wcześniej, nasze cechy charakteru manifestują się w naszym działaniu chociaż obserwując zachowanie trudno jest je zmierzyć.

Bardziej sprawdzonym sposobem na dowiedzenie się czegoś o sobie może być zatem test osobowości. Cechy charakteru i osobowości przenikają się wzajemnie. Przykładowo z wynikami w obszarze People – Ludzie możemy wiązać takie cechy charakteru jak ufność, wyrozumiałość, prostolinijność, podejrzliwość, bezwzględność. Natomiast obszar Experiences – Doświadczenia może nam powiedzieć wiele o naszej konwencjonalności, dociekliwości czy realizmie.

Jak więc widać sprawa z cechami charakteru nie jest do końca oczywista. Mimo ich stosunkowo niskiej użyteczności naukowej w wielu sytuacjach życia codziennego posługujemy się terminami cechy charakteru, czy charakter. Z tego powodu warto uświadomić sobie, co o nas mogą myśleć inni oraz co myślimy sami o sobie. Taka wiedza da nam przewagę w rekrutacji i umożliwi pracę nad sobą.

Najważniejsze to pamiętać, że pojedyncze cechy nas nie definiują i nie są podstawą do pewnych przewidywań o naszych zachowaniach. To konfiguracja i natężenie owych właściwości jest tym, co czyni nas niepowtarzalnymi jednostkami. Natomiast własna praca i świadome decyzje umożliwiają nam kształtowanie własnego działania. 

Bibliografia:

Szewczuk, W. (1990). Psychologia. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Łukaszewski, W. (2008). Wielkie pytania psychologii. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Jezierska-Wiejak E. (2012) Cechy charakteru czy kompetencje i umiejętności – dylematy rodzica XXI wieku Uniwersytet Wrocławski.
Kraczla M. (2017) Osobowość jako czynnik zachowań menedżerskich w świetle teorii wielkiej piątki Wyższa Szkoła Biznesu, Dąbrowa Górnicza, Katedra Przedsiębiorczości Międzynarodowej i Finansów Neckar, J. (2011). Osobowość człowieka: specyficznie ludzkie aspekty jej struktury i funkcji. Uniwersytet Jagieloński.

Autorstwo: Dagmara Bojarczuk , pod redakcją psychologów Patrycji Borowskiej i Daniela Rydla