Osobowość, temperament i charakter – czy to jest to samo?

temperament i charakterW potocznym języku wyrażenia osobowość, temperament i charakter przez wiele osób są używane zamiennie na określenie cech charakterystycznych dla danego człowieka. Tymczasem nie są to synonimy i w psychologii traktowane są jako trzy odrębne pojęcia, gdyż mają odmienne znaczenia i odnoszą się do innych części naszej psychiki. Jakie są różnice między nimi?

Osobowość, temperament, charakter – różnice

Łączenie tych znaczeń jest o tyle zrozumiałe, że psychologowie w rozmaity sposób je interpretują. Nie dziwi więc fakt, że komuś kto nie jest psychologiem trudno rozróżnić te pojęcia. W literaturze psychologicznej przytaczanych jest wiele definicji osobowości. Również charakterystyka temperamentu i charakteru jest niejednakowa, zależna od autora i jego podejścia naukowego.

Najprościej ujmując – osobowość to unikatowy sposób myślenia, działania i odczuwania każdego człowieka, względnie stały, trwający przez całe życie. Osobowość to nie to samo co temperament, który stanowi wrodzone, czysto biologiczne cechy człowieka (np. wybuchowość, wytrzymałość na niewygodę). Ani też nie to samo co charakter, który wiąże się z moralnymi lub etycznymi przesłankami zachowań człowieka (np. prawdomówność, uczciwość, uprzejmość). Zarówno charakter, jak i temperament stanowią istotną część osobowości. Osobowość dorosłego człowieka kształtuje się na bazie temperamentu oraz jego osobistych doświadczeń, jak również historii rodziny i kultury, w których dorastał.

różnice

Czym jest temperament?

Temperament odnosi się do podstawowych, stałych cech, które przejawiają się w charakterystykach zachowania, takich jak:

  • aktywność, 
  • reaktywność (wrażliwość na bodźce), 
  • wytrzymałość (np. na trud, niewygody), 
  • wrażliwość na doznania zmysłowe,
  • perseweratywność (np. długotrwałe przeżywanie i powracanie do wydarzeń, które już miały miejsce, analizowanie podjętych decyzji),
  • żwawość. 

Cechy te występują już w okresie niemowlęcym oraz we wczesnym dzieciństwie i utrzymują się w dalszym życiu. Można je także obserwować w zachowaniach zwierząt, co przemawia za tym, że są one zdeterminowane przez mechanizmy biologiczne. Temperament może podlegać pewnym zmianom zachodzącym pod wpływem dorastania czy starzenia albo czynników środowiskowych, lecz są to zmiany bardzo nieznaczne.

Cechy temperamentu nie podlegają wartościowaniu – jeśli ktoś jest z natury osobą energiczną, aktywną, żwawą – nie możemy oceniać czy to jest dobre czy złe. Cecha ta może być przydatna w niektórych sytuacjach, w innych nie. Komuś może się podobać, komuś nie. Cechy temperamentu są wrodzone i nawet jeżeli przeszkadzają w kontaktach międzyludzkich (np. porywczość), człowiek może starać się nad nimi panować, ale nie jest w stanie całkowicie ich zlikwidować.

Warto brać pod uwagę cechy temperamentu, na przykład, gdy decydujemy się z kimś zamieszkać. Jeśli bardzo irytuje nas jakaś cecha partnera (np. powolność), to raczej nie liczmy na to, że z czasem on się zmieni.

Czym jest charakter?

Charakter to zespół cech, które określają stosunek do ludzi, do świata, do życia i do samego siebie. Cechy charakteru wynikają z osobowości, jednak mamy na nie więcej wpływu niż na samą osobowość. Dobrym przykładem jest punktualność – cecha charakteru, która zależna jest od wypracowanej strategii umawiania się i szacowania czasu. Jednocześnie osoby, które mają luźne podejście do zobowiązań (obszar osobowości – Responsibilities – Obowiązki, wynik R1), prawdopodobnie częściej będą w gronie osób spóźnialskich.

Ludzie bardzo często oceniają innych na bazie charakteru. Ciężko powiedzieć czy to dlatego, że charakter jest łatwiejszy w kształtowaniu. Trzeba mieć jednak świadomość, że większość cech formuje się w nas bez naszego świadomego udziału, pod wpływem opiekunów czy środowiska. Jednak możemy nad tym panować i w dorosłym życiu sami decydować jacy jesteśmy dla ludzi i dla świata.

Poniżej znajdziesz cechy charakteru, które są najczęściej uważane w społeczeństwie za pożądane: bezinteresowność, cierpliwość, dyskrecja, gościnność, komunikatywność, konsekwencja, lojalność, łagodność, niezależność, odwaga, opiekuńczość, oszczędność, poczucie humoru, pracowitość, punktualność, prawdomówność, rozsądek, samodzielność, skuteczność, systematyczność, szczerość, uczciwość, uprzejmość, wyrozumiałość, wierność, życzliwość.

Z kolei negatywnie postrzegane to: arogancja, bezczelność, chciwość, despotyzm, kłótliwość, lekkomyślność, niecierpliwość, niewierność, mściwość, nielojalność, opryskliwość, oschłość, małostkowość, podejrzliwość, próżność, rozrzutność, skąpstwo, snobizm, wścibstwo, zarozumiałość, złośliwość, zrzędliwość.

Warto podkreślić, że powyższe listy są bardzo subiektywnym zbiorem cech charakteru i tak też będą odbierane w różnych środowiskach. Dla przykładu w wojsku niezależność czy łagodność prawdopodobnie nie będą postrzegane pozytywnie.

Dodatkowo ocena charakteru w dużej mierze zależny od postaw i charakteru… oceniającego! Czy coś jest oszczędnością czy skąpstwem? Odwagą czy lekkomyślnością? Granicę pojęć tworzy oceniający.

ocenaKażdą z cech charakteru możemy przejawiać w określonych okolicznościach. Nie jesteśmy jednolici i niezmienni w zachowaniach. Za tym czy dana cecha jest częścią naszego charakteru może przemawiać to, jak często się nią posługujemy i czy korzystamy tylko z niej, czy zdarzają się równie często sytuacje, gdy korzystamy z cechy przeciwnej.

Część cech charakteru może wypływać również z temperamentu (np. uczuciowy, wrażliwy, pogodny, porywczy), ale nadal mamy możliwość zmieniania tych, które w zbytnim natężeniu mogą przeszkadzać nam czy naszemu otoczeniu. Jednocześnie, fakt, że mamy wrodzone cechy temperamentu, nie usprawiedliwia naszych działań, bo jako ludzie nie musimy postępować wyłącznie instynktownie, mamy możliwość wyboru naszych zachowań.

Wzajemne powiązania między aspektami naszej psychiki

wzajemne powiązania

Do cech temperamentu zaliczamy wspomnianą wcześniej wytrzymałość oraz reaktywność – zwykle przekładają się one na działania, jakie człowiek podejmuje i wiążą się również z cechami osobowości.

Osoba o niskiej reaktywności (wrażliwości na bodźce) i dużej wytrzymałości będzie miała duże zapotrzebowanie na stymulację. Będzie dobrze funkcjonować, gdy zapewni sobie odpowiednią ilość bodźców, co prawdopodobnie będzie wiązało się z cechą osobowości znaną jako ekstrawersjaS3. Oczywiście taki wynik nie musi wiązać się zawsze z dużym zapotrzebowaniem na kontakty z ludźmi. Stymulować się można również uprawiając sporty ekstremalne lub wybierając zawód strażaka, ochroniarza czy ratownika. Patrząc na charakter w tych zawodach pomocne będą odwaga, optymizm i opiekuńczość.

Cechy charakteru i osobowości przenikają się wzajemnie: np. z cechą osobowości jaką jest ekstrawersja łączyć się mogą takie cechy charakteru jak towarzyskość, skłonność do przewodzenia grupie, gadatliwość. Z ugodowościąP3 (cecha osobowości) – wyrozumiałość, empatia, uprzejmość, współczucie, które opisują charakter.

Z kolei temperament odgrywa znaczącą rolę w doświadczaniu i radzeniu sobie ze stresem. U osoby o wysokiej wrażliwości emocjonalnej, o niskiej wytrzymałości, silnie reagującej na bodźce ta sama sytuacja stresowa wywołuje znacznie większe trudności niż u osoby mało reaktywnej, wytrzymałej, która stosunkowo łatwo przystosowuje się do zmian. Można odnaleźć tutaj silne związki między jednym z pięciu obszarów osobowości (Obstacles – Trudności), który mówi o tym jak wrażliwi jesteśmy na sytuacje trudne i z jakim natężeniem przeżywamy “negatywne” emocje.

Jak widać, wzajemne powiązania sprawiają, że często trudno odróżnić czy mamy do czynienia z osobowością, charakterem czy temperamentem.

Najprostsze rozróżnienie to takie, że temperament to cechy, z którymi się rodzimy, a charakter kształtuje się w czasie naszego rozwoju i dorastania, możemy go zmieniać. Całość tej mieszanki tworzy naszą wyjątkową i niepowtarzalną osobowość.

Bibliografia:

  • Lickerman, A. (2011) Personality vs. Character. Pobrano z: https://www.psychologytoday.com/us/blog/happiness-in-world/201104/personality-vs-character
  • McGowan, K. (2008). Second Nature. Pobrano z:  https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200803/second-nature
  • Porczyńska-Ciszewska, A. (2013). Cechy osobowościowe a doświadczanie szczęścia i poczucie sensu życia. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
  • Strelau, J.(1998). Psychologia temperamentu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
  • Strelau, J. (2018). Temperament czyni różnicę. Newsweek Psychologia Extra 1/18.
  • Strus, W., Cieciuch, J., Rowiński, T. (2011). Kołowy model struktury cech osobowości w ujęciu Lewisa Goldberga.  Studia Psychologica UKSW 11(2)  s. 65-93
  • (2012) Temperament: składnik czy synonim osobowości? Pobrano z:  http://zagadnieniazpsychologii.blogspot.com/2012/08/temperament-skadnik-czy-synonim.html

Autorstwo: Anna Battek, pod redakcją psychologów Patrycji Borowskiej i Daniela Rydla