Wpływ matki i ojca na osobowość dziecka

Wpływ matki i ojca na osobowość dziecka

Odległość dzieląca twarz matki od twarzy dziecka podczas karmienia piersią wynosi około 20-30 cm. Jest to też odległość, na którą widzi noworodek. Nic więc dziwnego, że najszybciej uczy się rozpoznawać twarz mamy. Już w wieku 1-2 dni badane przez naukowców dzieci, poświęcały więcej czasu na przyglądanie się twarzom własnej mamy niż innej, podobnej kobiety. To samo dotyczy zapachu i głosu.

Bliskość rodzica i dziecka jest najbardziej naturalną rzeczą na świecie. Jest też naszą największą potrzebą w zdrowym rozwoju. Przytulanie, dotykanie i głaskanie nie tylko wzmacnia naturalna więź, ale też ma kluczowe znaczenie dla wykształcenia się poczucia bezpieczeństwa.

Zaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka zależy w głównej mierze od rodziców i to właśnie oni angażując się w opiekę i wychowanie swojego dziecka, mają największy wpływ na to, jakim w przyszłości stanie się ono człowiekiem. Kim jesteśmy, co robimy i jakie tworzymy relacje, jest owocem tego, co reprezentują nasi rodzice, jak zostaliśmy przez nich wychowani, co po nich odziedziczyliśmy oraz w jakim środowisku żyjemy. Te czynniki z kolei kształtują naszą osobowość.

Osobowość - geny czy środowisko?

Osobowość – geny czy środowisko?

Duża część naszej osobowości wynika z genów i dziedziczenia pewnych cech osobowości. Najbardziej popularna teoria osobowości – Model Wielkiej Piątki, mówi o pięciu obszarach osobowości. Według szacunków naukowców ten, który najsilniej dziedziczymy po rodzicach, to obszar otwartości na doświadczenia, zaraz za nim pojawia się potrzeba stymulacji i wrażliwość na trudności. W mniejszym stopniu dziedziczone jest nastawienie do ludzi oraz podejście do obowiązków.

Nie bez powodu istnieją różnice między dziedziczeniem obszarów osobowości. Pierwsze trzy wymienione obszary dotyczą najbardziej biologicznej sfery naszego ja. Wskazują na to, jak silnie reagujemy na różne bodźce i jak bardzo ich potrzebujemy. Na przykład niektórzy kochają aktywności i nudzą się zamknięci sami w domu. Inni nie mają problemu z tym, że ich codzienność jest znajoma i spokojna. Nastawienie do ludzi i podejście do obowiązków to obszary bardziej społeczne, nastawione na cechy nabywane na późniejszym etapie życia. Większe znaczenie dla nich mają rówieśnicy, z którymi przebywamy, oczekiwania rodziców, społeczeństwa, również to, czy mamy rodzeństwo czy nie. Możemy więc zatem mówić, że na te nasze cechy większy wpływ ma środowisko.
Niezaprzeczalna jest rola naszych rodziców w procesie kształtowania nas i naszej osobowości, szczególnie na początku naszego życia. We wczesnym dzieciństwie widzimy świat oczami najbliższych nam osób. To, co jest dla nich ważne, jest też ważne dla nas, otaczające nas środowisko jest wybrane przez rodziców, jako najbardziej odpowiadające naszemu rozwojowi. Ich potrzeby psychologiczne wpływają na to jak się nami opiekują. Już na starcie zaopatrują nas w bagaż doświadczeń, który nas kształtuje.

Przywiązanie

Przywiązanie drogą do szczęścia i prawidłowego rozwoju

Jedną z teorii podkreślającą wagę relacji z matką jest tzw. teoria przywiązania. Mówi ona o trzech stylach więzi: bezpiecznym, lękowym i ambiwalentnym. Rozwijają się one poprzez kontakt z figurą przywiązania i mają znaczenie dla naszych przyszłych relacji społecznych. Przyjęło się uważać matkę za tak zwaną najważniejszą figurę przywiązania. Przez pierwsze 3 lata życia dziecka w większości społeczeństw to postać matki pojawia się na pierwszym planie. Rola ojca, chociaż niewątpliwie bardzo ważna, uwydatnia się, kiedy dziecko staje się bardziej samodzielne. 

Bezpieczne przywiązanie jest najzdrowsze, zapewniają nam je dobra opieka i wrażliwi rodzice, którzy dają swojemu dziecku odpowiednią ilość bliskości i ciepła. Lękowe przywiązanie to skutek okazywania dziecku negatywnych emocji i nie zapewnienia mu niektórych jego potrzeb. Dziecko ambiwalentne to z kolei maluch wychowywany przez niekonsekwentnych rodziców, którzy raz darzą je ogromem miłości i poświęcają dużo uwagi, a kiedy indziej ignorują jego płacz i odpychają od siebie, nie zapewniając oparcia. 

Lękowy i ambiwalentny styl więzi mogą, choć nie muszą, powodować u dzieci różne zaburzenia osobowości, albo relacji z innymi ludźmi. Podobnie sposób traktowania więzi zależy od stabilnej psychiki rodziców.

Prawidłowe przywiązanie pomiędzy opiekunem a dzieckiem może mieć znaczenie dla dobrego życia malucha. Chociaż każdy z nas rodzi się z pewną pulą genów, znaczących również dla naszej osobowości, to jednak, niektóre z nich, uwidaczniają się, albo pozostają uśpione na drodze naszego rozwoju. Sieć neuronalna naszych mózgów rośnie na początku bardzo szybko, żeby potem uśmiercić część niepotrzebnych połączeń, które stworzyła. Dobra opieka nad nowo narodzonym człowiekiem i zaspokajanie jego potrzeb jest kluczowa dla prawidłowego przebiegu tego procesu.

Jak relacja z opiekunem ma się do naszej osobowości?

Jak relacja z opiekunem ma się do naszej osobowości?

Po pierwsze, to jak dziecko będzie reagowało na otoczenie, zależy częściowo od tego, jaka jest jego wrażliwość na bodźce. Dzieci o wyższej wrażliwości to na przykład takie, które w przyszłości nie staną się raczej ekstrawertykami i będą wolały spokojniejszy tryb życia. Jako niemowlęta mogą być bardziej aktywne i niespokojne niż dzieci o niskiej wrażliwości. Jeśli ich rodzic dostrzeże te potrzeby i zareaguje na nie odpowiednio, to taki mały człowiek ma szansę w przyszłości odczuwać mniejszy stres i lepiej sobie radzić w sytuacjach dla niego trudnych. 

Opiekun, który jest wrażliwy na trudności, a więc taki, który mocniej odczuwa napięcie z związane z trudnymi sytuacjami, może mieć większy problem ze spełnianiem oczekiwań dziecka, które całymi nocami nie daje spać, niż opiekun opanowany i sprawnie radzący sobie pod presją. Jego niepokój może wzmacniać niepokój u malca, tym samym powodować rozwój lęku. 

Nie znaczy to oczywiście, że wrażliwa osoba będzie złym rodzicem. Nasza osobowość nie ma znaczenia dla miłości jaką obdarzamy dzieci i nie musi stanowić przeszkody w dobrym wychowywaniu. Może jednak odegrać w nim pewną rolę, z której warto zdawać sobie sprawę.

Osobowość rodzica i dziecka mogą zresztą oddziaływać na siebie w różny sposób. Na przykład otwarta na doświadczenia i ekstrawertywna mama, która często podróżuje, spotyka dużo ludzi i prowadzi bardzo aktywny tryb życia, może zabierać dziecko ze sobą, albo ograniczyć swoje życie towarzyskie. Nawet jeśli dopasuje się do dziecka i przekieruje swoją uwagę na opiekę nad nim, będzie się z pewnością zachowywała inaczej, niż mama, która jest introwertyczką i dla której, spokój i stabilność rodzinnego życia są czymś pożądanym.

Osobowość rodziców a osobowość dziecka

“Ważne jest nie to, co ze mną zrobiono, lecz to, co ja sam zrobiłem z tym, co ze mną zrobiono.” – J. P. Sartre

Nie ulega wątpliwości, że osobowości rodziców będą miały wpływ na rozwój i kształtowanie się osobowości dziecka. Zachowania opiekunów w głównej mierze mogą tworzyć rzeczywistość dziecka. Osobowość jest zbiorem genów, relacji i dalszych czynników rozwojowych. Na samym początku życia, jesteśmy bezbronni, możemy liczyć tylko na to, co zapewnią nam nasi rodzice. Zmieniamy się całe życie, uczymy się, dowiadujemy nowych rzeczy. Nasze mózgi tworzą nowe połączenia nerwowe, możemy więc pracować nad sobą. To, jak zostaliśmy wychowani i w jakim domu się urodziliśmy, nie musi determinować naszego życia. Warto jednak mieć świadomość tego, skąd wzięły się niektóre nasze zachowania, by móc wprowadzać zmiany potrzebne do naszego rozwoju. W tym celu warto zbadać swoją osobowość.

Bibliografia:

Bee, H., & Boyd, D. R. (2008). Psychologia rozwoju człowieka. Wydawnictwo Zyska i S-ka.
Kaźmierczak, M., Wróbel-Bania, A., Mieczkowska, E., Gebuza, G., Gierszewska, M., & Jarzynka, I. (2015). Sposoby komunikowania się matki i dziecka po porodzie.
Koput, M., Koba, A. (2004). Przywiązanie – korzenie życia społecznego. Pobrane z: http://www.psychologia.edu.pl/
Lenkiewicz, K., Srebnicki, T., & Bryńska, A. (2016). Mechanizmy kształtujące rozwój osobowości i jej zaburzeń u dzieci i młodzieży. Psychiatr Pol, 50, 621-629.
Pervin, L. A. (2002). Psychologia osobowości, GWP Wydawnictwo.
Stachyra, J. (2000). Wpływ rodziny na kształtowanie się osobowości dziecka. Sympozjum, 7(2), 85-104.

Autorstwo: Alicja Kasprowicz, Magda Pardo, pod redakcją psychologów Patrycji Borowskiej i Daniela Rydla