Kim jestem? Jakim jestem człowiekiem? Jak inni mnie postrzegają? Jaka jest moja osobowość? Pytania, które prawdopodobnie każdy kiedyś sobie zadał. Ta ciekawość jest czymś zupełnie naturalnym, jest wpisana w naszą potrzebę rozwoju i zdobywania wiedzy. Znajomość odpowiedzi wydaje się wiedzą przydatną, a nawet przełomową.
Kiedy po raz pierwszy stykamy się z testem na kolory osobowości, możemy poczuć zdziwienie i ekscytacje. Czy teraz dowiem się jaki lub jaka jestem naprawdę?
Niestety nie. Te osoby, dla których temat osobowości i psychologii jest czymś zupełnie nowym, mogą złapać się w pułapkę zastawioną przez testy, quizy i teorie osobowości oparte o podziałach ludzi na typy i kolory. Ich odpowiedzi nie koniecznie będa opierać się na badaniach i rzetelnych działaniach naukowców. O tym zagrożeniu wspominaliśmy już w artykule typy osobowości nie istnieją.
Są jednak również sprawdzone i zbadane teorie osobowości, a także testy i kwestionariusze, które z dużym prawdopodobieństwem mogą określić profil naszej osobowości, naszych słabych i mocnych stron. Piszemy o nich na końcu tego artykułu.
Różne koncepcje osobowości – od wyobrażeń do nauki
Zastanówmy się przez chwile jakie słowa kojarzą się z pojęciem osobowości. Charakter, cechy, temperament i wiele innych. Opisując osobowość kolegi z pracy możemy powiedzieć, że jest pracowity, leniwy, miły, przyjazny, towarzyski, że jest cholerykiem, albo że ma trudny charakter. To nie są terminy naukowe, nie zawsze precyzyjnie przekazują co mamy na myśli. Są jednak ważne, abyśmy mogli się nawzajem poznać i przekazywać sobie informacje na swój temat.
Wiedza potoczna i stereotypy, które budują się dookoła pojęcia osobowości, mają duże znaczenie dla badaczy, którzy czerpią z nich inspiracje do swoich badań i poszukiwania prawdy. Nie zawsze jednak to, co nam się wydaje, jest zgodne z rzeczywistością. Może dlatego tak bardzo interesuje nas nasza osobowość, chcemy poznać obiektywną prawdę o sobie.
Z tego założenia wychodzili prawdopodobnie antyczni filozofowie, kiedy rozmyślali nad naturą ludzką. Hipokrates stworzył słynną teorie czterech płynów. Według niego w naszych ciałach płyną cztery płyny: krew, żółć, śluz i czarna flegma. W zależności od tego, która z tych cieczy dominuje, możemy być flegmatyczni, choleryczni, melancholiczni albo sangwiniczni. I chociaż Hipokrates żył w czasach tak odległych, jego podział nadal wpływa na nasze postrzeganie osobowości. Nadal mówimy, że ktoś jest cholerykiem albo używamy określenia flegmatyk, by podkreślić to, jak wolno ktoś działa.
Dzisiaj podejście do badania osobowości zmieniło się. Badaczom zależy, aby teorie, które tworzą, były sprawdzone i dokładnie zbadane. Nie kierują się więc przeczuciem i legendami, tylko rzetelną wiedzą naukową. Jednak teorie dotyczące osobowości mnożyły się przez pokolenia i mnożą nadal. Wydawać by się mogło, że obecnie na świecie dominuje podejście naukowe i ogromna waga przykładana jest do prawdy. Niestety w internecie i różnego rodzaju poradnikach nadal możemy wyczytać wiele niesprawdzonych informacji, którym bliżej jest do przeczuć Hipokratesa niż współczesnej wiedzy psychologicznej.
Są również teorie osobowości, które tylko po części bazują na zweryfikowanej wiedzy. Weźmy przykład podejścia znanego psychologa Carla Gustav Junga, który uważany jest za jednego z ojców psychologii. Jung był niesamowitym badaczem ludzkich zachowań i wniósł do pojęcia osobowości bardzo wiele. Między innymi były to pojęcia ekstrawersji i introwersji, na których bazuje cała współczesna psychologia osobowości. Chociaż z pewnością dysponował on ogromną wiedzą na temat ludzkiej natury, osoby czerpiące z jego dorobku, często zapominają przebadać swoje pomysły dokładnie i zadbać w nich o podstawy naukowe. Z jego nauk wyrosły teorie takie jak 16 typów osobowości czy kolory osobowości.
Teoria kolorów osobowości
Zarówno teoria 16 typów osobowości, jak i kolory osobowości przyporządkowują ludzi do różnych typów opierając się na ich naturalnych skłonnościach, takich jak źródło energii życiowej, sposób podejmowania decyzji, sposób przyswajania informacji i styl życia. Wśród 16 typów znajdują się m.in. administrator, doradca, idealista czy logik. Mają one opisywać preferencje jakie wykazuje człowiek w praktyce, w działaniu i w pracy.
Chociaż paleta 16 typów to całkiem sporo, to jednak ktoś opisany jako artysta dostanie tylko ogólne informacje. W rzeczywistości jest to zbyt mało złożony sposób rozumienia osobowości. Każdy z nas zna przecież więcej niż 16 osób, niektóre z nich możemy określić jako podobne do siebie, ale z pewnością wszystkie te osoby się różnią, inaczej spędzają czas, inaczej zachowują się w gronie przyjaciół czy rodziny.
Skoro już 16 typów wzbudza wątpliwości, to co powiedzieć o czterech kolorach osobowości. Jest to teoria przedstawiona przez Taylora Hartmana, która opisuje ludzką osobowość za pomocą kolorów czerwonego, niebieskiego, białego i żółtego. Teoria zakłada, że zachowaniem człowieka mogą kierować intuicja, emocje, doświadczenie i myślenie. W zależności od tego, który z tych obszarów przeważa możemy podzielić społeczeństwo na osoby “czerwone” czyli dominujące, aktywne i uparte, osoby “niebieskie” przyjazne i altruistyczne, “białe” czyli spokojne i opanowane, oraz “żółte” pełne życia, skupione na sobie i spragnione dobrej zabawy oraz miłości. Możliwe jest też, że większość z nas reprezentuje mieszankę różnych kolorów, jesteśmy na przykład trochę żółci, czasami niebiescy, ale głównie czerwoni.
Powstaje pytanie – skoro w pracy jestem czerwony, a w domu bardziej biały, to jaki właściwie jestem? Na takie wątpliwości test kolorów osobowości nam nie odpowie. Wyniki testu kolorów mogą być dla nas mylące i nie do końca zrozumiałe, ponieważ nie da się wpisać naszego zachowania i skłonności w jeden stały typ osobowości.
Pomijając kwestie rzetelności tych teorii i ich podstaw naukowych, teorie typów mają dominującą wadę. Typ charakteryzuje się jakimś konkretnym profilem cech, który pozwala nam go wyróżnić. Zatem przyporządkowując człowieka do konkretnego typu, w pewien sposób, wkładamy go w twarde ramy, ograniczamy jego osobowość. To może zaszkodzić nam na drodze do poznania siebie i innych. Nasz umysł ma tendencję do chodzenia na skróty. Łatwiej i szybciej przyjmuje informacje proste niż złożone, z tego powodu koncepcja typów jest dla niego bardzo atrakcyjna. To jednak z takich uproszczeń biorą się właśnie krzywdzące stereotypy i przekonania. Typ daje nam błędny obraz tego, że nasza osobowość jest jednolita i stała. Takie myślenie może mieć negatywny wpływ na nasze relacje.
Możemy na przykład stwierdzić, że nie przepadamy za osobami “czerwonymi” i będziemy ich unikać dla zasady. Gdybyśmy poznali je bliżej, mogłoby się okazać, że świetnie się z nimi dogadujemy, a ich osobowość jest dużo bardziej złożona niż myśleliśmy. To samo dotyczy nas samych. Nadając sobie etykietę “osoby żółtej”, będziemy mieć wspaniałą wymówkę, żeby unikać odpowiedzialności, chociaż nie będzie to dobre rozwiązanie dla naszego rozwoju.
Teorie typów niosą za sobą jeszcze jedno zagrożenie, pod tym względem podobne są do internetowych quizów albo horoskopów. Używając niesprawdzonego i nienaukowego źródła poznania własnego ja, narażamy się na tak zwany efekt Barnuma. Został on zauważony przez psychologa Bertrama R. Forera już w 1948 roku.
Dotyczy on bezrefleksyjnej wiary człowieka w opisy jego osoby, które zostały mu przekazane przez osobę o pewnym autorytecie. Myślimy, że są to opisy stworzone z myślą o nas, a tak naprawdę zawierają one ogólne cechy pożądane społecznie i stwierdzenia takie jak: “Masz duże możliwości, które wciąż pozostają niewykorzystane.” albo “Często trapi cię niepewność i martwisz się o wiele spraw.”. Takie sformułowania są charakterystyczne dla opisów osobowości przedstawianych w popularnych testach i mogą zostać łatwo stworzone przez osobę, która nie jest psychologiem, ani badaczem osobowości. Mogą opisywać właściwie każdego i nie dają nam żadnej rzetelnej informacji na temat nas samych.
Temat osobowości jest bardzo złożony i trudny, nawet dla profesjonalnych badaczy tego zagadnienia. Powyższe teorie są kuszące, ponieważ przedstawiają proste odpowiedzi. Można jednak zrobić tysiące podobnych testów i nadal niewiele o sobie wiedzieć. Pod tym względem często dużo bardziej wartościowe może okazać się czytanie badań i publikacji na ten temat, samodzielna analiza samego siebie, konsultacja z psychologiem lub wyszkolonym specjalistą, albo korzystanie z wiarygodnych narzędzi.
Wiedza to potęgi klucz
Psychologowie opierają się obecnie na najbardziej popularnej i najbardziej rzetelnej naukowo koncepcji Big5, czyli pięcioczynnikowym modelu osobowości. Każda z pięciu cech opisana przez tę teorię jest w rzeczywistości kontinuum, na którym możemy odnaleźć samych siebie. Cała piątka osadzona jest mocno w teoriach dotyczących biologicznych i społecznych aspektów osobowości. Jeśli wczytamy się dokładnie w literaturę dowiemy się wiele na temat mechanizmów, które kierują tym, jak myślimy i jak się zachowujemy. Jest wartościowa, ponieważ nie stwarza żadnych ograniczeń, podkreśla unikatowość i różnorodność ludzkiej osobowości. Jednym z testów, które opierają się na tej teorii jest nasz darmowy test osobowości, z którego możesz skorzystać pod tym linkiem.
Przykładamy dużą wagę do tego co kupujemy, chcemy by to, co jemy było zdrowe. Ćwiczymy i czytamy o tym jak to zrobić, nie szkodząc swojemu ciału. Nasza psychika i osobowość zasługują na podobną uważność. Powinniśmy traktować nasz umysł, pragnienia, lęki i pasje z szacunkiem. Warto więc zwracać uwagę na to, w co się wierzy. Zachowanie otwartego umysłu i gromadzenie wiedzy są najlepszą drogą do poznania prawdy.
Bibliografia:
Hartman, T. (1999). Kod kolorów: typy osobowości zaszyfrowane w kolorach. Amber.
Margasiński, A. (2011). Popularna literatura samopomocowa a ryzyko efektu Barnuma i fałszywych autodiagnoz. Kultura i Edukacja, 82(3).
Jankowski, J. (2016). 16 typów osobowości w pigułce. Laboratorium Dobrego Życia.
Pervin, L. A., Majczyna, B., & Cervone, D. (2011). Osobowość: teoria i badania. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Rzycka, O. (2019). Kolory osobowości. Nowa Era.
Zawadzki, B., & Strelau, J. (2003). Trzy podstawowe typy czy cztery struktury temperamentu. Czasopismo Psychologiczne, 9(2), 271-285.
Autorstwo: Alicja Kasprowicz, pod redakcją psychologów Patrycji Borowskiej i Daniela Rydla